SON yılların en büyük uçak ve uçak motoru alımı kararlarının imza töreni İstanbul’da THY binasında yapıldı. Aslında tarihi bir törendi. Kesin sipariş edilen 240 uçak ve çok sayıda motor için yapılan törene üç bakan katıldı. 20 milyar dolarlık anlaşmanın imza töreninde Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, Ticaret Bakanı Prof. Dr Ömer Bolat, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır havacılık dünyamızdaki gelişmeleri anlattı.
Türk Hava Yolları Yönetim Kurulu ve İcra Komitesi Başkanı Prof. Dr Ahmet Bolat, Türkiye’nin göklerdeki temsilcisi olduklarını söyleyerek artık kendi hava araçlarımızı tasarladığımızı, ürettiğimizi ve bunları uçurduğumuzu anlattı konuşmasında. Airbus ve Rolls Royce imza töreninde mükemmel bir sunum yaptı. İşte o sunumdan ana başlıklar:
- THY, son 20 yılda toplam gelirini 10 katına çıkararak 2023’ü toplam 20.9 milyar dolarlık gelirle tamamladı. Şirketin 2003 yılında 5 milyar dolar olan Türkiye’ye ekonomik katkısı 2023’te 56 milyar dolara çıktı. Gelecek 10 yıllık süreçte kapasitesini iki katına çıkarmayı planlayan THY, Türk ekonomisine sunduğu katkıyı da 144 milyar dolara taşımayı hedefliyor.
- Son 15 yılın ihracat şampiyonu olan THY, 2023’te ihracatını 16.3 milyar dolara yükseltti, net döviz girdisi 8.1 milyar dolara çıktı. Şirket 2033’te ihracatını 44 milyar dolara, net döviz girdisini de 19.4 milyar dolara ulaştırmayı hedefleniyor.
- Sürdürülebilir bir büyüme ile 2003’te 10.4 milyon olan yolcu sayısı 2023’te 83.4 milyona; 65 olan uçak sayısı da 440’a ulaştı. 2023 yılında 400’üncü uçak filoya katıldı ve THY’nin kuruluşundan bu yana 1 milyarıncı yolcu taşındı.
- 2033 yılında 800 uçağı ulaşılması ve 2031 yılında 2 milyarıncı yolcunun taşınması hedefleniyor. Gelecek 10 yılda 300 civarında olan dar gövde uçak sayısı 550’ye, 120 olan geniş gövde uçak sayısı da 230’a çıkacak. 24 olan kargo uçak sayısının 44 olması hedefleniyor. 600 uçak alımı için üreticilerle görüşmeler sonuçlandı. Airbus ile kesin ve opsiyonlu 355 uçağın anlaşması tamamlandı, anlaşma 250 dar ve 95 geniş gövde uçak için yapıldı. Geniş gövde A350-900 ve 1000’lerdeki tek motor seçeneği Rolls Royce tarafından üretilen XWB - 84 ve 97 olduğu için Airbus pazarlığının önemli bir maddesi de motor maliyeti oldu. Dar gövde A321 neo uçaklarının motor alternatifleri CFM tarafından üretilen Leap 1A ile PW tarafından üretilen GTF 1100. Yedekleriyle beraber 550 motor alınacak.
- Bölgesinin en büyüğü olan Turkish Technic bugün 1.8 milyar dolar olan yıllık cirosunu, 8 milyar bandına çıkarmayı hedefliyor. Pazar payı da yüzde 2’den yüzde 6.6’ya yükselecek.
- 2023 yılı sonu itibarıyla 11 farklı sektörde 17 iştiraki ile 9.7 milyar dolar gelir elde edildi. 50 bin kişiye istihdam sağlandı. 2033 için 44 milyar dolar gelir, 2.5 milyar dolar kâr ve 100 bin kişilik istihdam planlanıyor.
TAV Havalimanları pandemi döneminde herkes dururken risk alıp attığı adımların meyvelerini bu yıl toplamaya başladı. Almatı’da inşa edilen yeni terminal, haziranda devreye giriyor. Antalya 2025 sezonuna yepyeni bir havalimanı olarak girecek. CEO Serkan Kaptan “Bu yıla iyi başladık, ilk üç ayda 17 milyon yolcuyu aştık. 2025’te önemli bir sıçrama yapacağız” dedi.
Serkan Kaptan
BU YIL 110 MİLYON YOLCU HEDEFİ
Yaz sezonu yaklaşırken havalimanları yoğun. Seyahat talebi güçlü. Havayolları ve havalimanları talebi en iyi şekilde karşılamak için çalışıyor. TAV Havalimanları CEO’su Serkan Kaptan’la bu yıl Frankfurt’ta düzenlenen Passenger Terminal Expo (PTE) fuarına gittik. Fuar 120’den fazla ülkeden10 bine yakın ziyaretçiyi ağırladı.
Kaptan “Geçen yılı 96 milyon yolcuyla kapattık. Bu yıl 110 milyonlar seviyesine geleceğiz. Yılın ilk üç ayında özellikle dış hat trafiğinde önemli bir artış var. Erken rezervasyonlara bakarak yaz sezonunun da iyi geçmesini bekliyoruz” dedi ve ekledi, “Antalya’nın dış hat trafiği mart ayında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 38 arttı. İzmir’de yüzde 45, Ankara’da yüzde 27 artış var. AJet, Pegasus ve Sunexpress’in bu artışta ciddi katkısı bulunuyor.”
GELİRLERİN YÜZDE 61’İ YURTDIŞINDAN
Bugün sekiz ülkede 15 havalimanı işleten TAV’ın yurtdışı operasyonları da başarıyla ilerliyor. Geçen yıl gelirlerin yüzde 61’i yurtdışından gelmiş. Bu yılın ilk üç ayında tüm havalimanlarında çift haneli trafik büyümesi var. Kaptan “2024’ü 1.5 milyar Euro’nun üzerinde ciroyla kapatmayı öngörüyoruz. Bu yıl küresel yolcu trafiği 9.7 milyara ulaşacak. 2042’ye kadar da ikiye katlanarak 20 milyarı aşacak. Bu büyümeden pay alabilmek için doğru yetkinliklere sahibiz” sözleriyle planlarını açıkladı.
GPS ( Global Positioning System-küresel konumlama sistemi), hayatın her alanında kullanılıyor. Özellikle Navigasyon, izleme, rota bulma, haritada pozisyon takibi, uçaklarda rotanın doğru izlenmesi, uçak pozisyonunu doğru belirlemesi, zaman diliminin doğru saptanması gibi birçok alanda hayatı yanlışlar ve tehlikelerden uzak tutuyor. Ayrıca uçaklarda bulunan EGPWS (Enhanced Ground Proximity Warning System- gelişmiş yere yakınlık sistemi ), GPS’ten aldığı pozisyon sinyalleri ile uçağın coğrafi yerini dünya üzerinde konumlandı-rıp, yerden olan yükseklikle GPS altimetresi ve uçağın barometrik altimetresinin ölçtüğü yüksekliği karşılaştırarak, pilotlara uçak konu-mu hakkında doğru bilgi aktarır.
Özellikle dağlık bölgelerde uçarken uçak coğrafi konumunun doğruluğu, dağlara çarpmadan uçmak için çok önemlidir. GPS’ler doğru sinyal gönderdiği sürece uçaklardaki IRS dediğimiz bilgisayarlar, uçağın pozisyonunu daha hassas hesaplayarak pilotlara yerden yükseklik, sürat, zaman dilimi gibi bilgileri daha hassas hesaplayarak minimum hata ile verirler ve pilotlar uçuşu daha emniyetli bir şekilde gerçekleştirirler.
SAPMA RİSK YARATIR
GPS arızalarında veya yanlış sinyalden dolayı uçak bilgisayarlarının hatalı hesap yaparak pilotlara yanlış ikaz vermesi çeşitli riskler oluşturur. Uçak rotadan saptığı için hava sahasını etkili kullanamaz. Uçuşlarda gecikmeler olur. Uçak bilgisayarları yanlış hesap yaptığında kokpit ekranlarında uçağın coğrafi konumu hatalı görünür. Tehlikeli durumlar oluşma riski de artar. Ama pilotlar bunu ya kendileri fark ederek de ya da sistemden uyarı alarak düzeltme yaparlar ve hepimizin hayıtının tehlikeye girmesini önlerler.
İRAN-İSRAİL’E SALDIRINCA
Geçtiğimiz hafta beklenen İran’ın İsrail saldırısı gerçekleşti. Drone’lar ve füzeler harekete geçtiğinde Körfez üzerinde uydulardan gelen sinyaller karışmaya başladı. Sinyalleri bozan silahlar, jammerler havadaki uçaklarda kargaşaya yol açtı. Bu durum saldırılar sırasında yaşandı ama saldırıların sonrasında da devam etti. GPS sinyalleri Körfez ve Doğu Akdeniz’de uçan bütün uçakların coğrafi konumunu Beyrut üzerinde gösterdi. Bu sapma, cep telefonlarında da gözlendi.
Uçaklardaki bilgisayarların doğru çalışabilmesi için minimum 4 ila 6 uydudan beslenmeleri gerekir. GPS dalgalanmalarına karşı pilotlar her yıl 6 ayda bir, simulatörlerde tecrübeli öğretmen pilotlardan eğitim alırlar. Hatta bu tür savaş bölgelerine ya da yakınlarına tecrübeli, GPS ile ilgili sorunları hızla kavrayabilen kaptan pilotlar gönderilir.
Depremden sonra yapılan iyileştirmeler Hatay Havalimanı’nı kurtaramadı. Pist yüzeyinde derin çatlaklar kapatılsa da yeniden oluştu. Bu yüzden havalimanı uzun süre sadece kalkışlara izin verilen bir havalimanı olarak çalıştı.
Uçakların yolcu ve kargo ağırlıkları ile inişlerine izin verilmedi. Boş gelen uçaklar sadece tek yön yolcu taşıdı ama sonra çatlaklar büyüyünce bundan da vazgeçildi. Amik Gölü üzerinde inşa edilen Hatay Havalimanı için yeni pist çalışmalarına bir süre önce başlanmıştı. Ancak bu çalışmalar uzun süreceği için eski pistin hızla ayağa kaldırılması planlandı.
PİST BETONU KIRILDI
Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı bu yüzden hızla Hatay Havalimanı PAT Sahaları Onarım ve Gelişimi işini ciddi bir proje olarak ele aldı. Bakanlığın Basın Müşaviri Osman Bekar rakamlarla yapılan iyileştirmenin hacmini açıkladı. Buna göre yaklaşık 140 bin metreküp kazı yapıldı. Yine yaklaşık 5 bin 500 metreküp beton kırıldı. Buralara çimento enjeksiyonuna karar verildi. Hızla 5 bin 800 ton çimento enjekte edildi.
Gerekli testler yapıldıktan sonra pistin geçici de olsa kullanıma açılabileceğine, bir güvenlik sorunu yaratmayacağına karar verildi. Geçtiğimiz hafta cuma günü yolculu uçaklar birbiri ardına Hatay Havalimanı’na inip kalkmaya başladı. İlk iki uçuşu AJet yaptı. Sonra Türk Hava Yolları’nın İstanbul uçuşu gerçekleşti. Böylece ilk gün 364 yolcu Hatay’a geldi. Seferler şu günlerde sürüyor. Pist üzerinde yapılan tüm incelemelerde kılcal da olsa yeni bir çatlağa rastlanmadı.
Yeni pist çalışmaları bir noktaya geldiğinde şu anda kullanılan pist tamamen kapatılacak ve yeni pist devreye alınacak. Yeni pistin su üzerinde rahat durabilmesi için kazıklar çakılıyor ve yeni nesil bir inşaat teknolojisi kullanılıyor. Maliyet konusunda henüz bir açıklama yok. Bu arada terminal binasının da artık sudan etkilenmemesi için çevresini kuşaklayan duvarda da iyileştirmeler başladı.
Hiç tartışmasız kuraldır; ‘Yerde duran uçak şirketini yer.’ Yani uçakların sürekli uçurulması lazım. Yoksa oluşacak yaralar şirketlerin mali yapılarını bozar. Büyük zararlara yol açar. Bir de sürekli uçurulan uçaklar daha az arıza yapar. Yerde duran uçaklar, hele de uzun süre yerde kalmışlarsa sürekli sorun çıkarmaya başlarlar.
PİLOTUN DENEYİMİ ÖNEMLİ
Uçakları eskilere oranla daha fazla yoran birçok neden var. Bunların başında pilot açığının büyümesi geliyor. Bu yüzden çok daha hızlı pilot yetiştiriliyor. Yeterince tecrübeli olmayan bu pilotlar en çok da ‘Hard Landing’ dediğimiz piste hızlı vuruşları ile uçakların iskeletlerini sızlatıyorlar. İniş takımlarını zorluyorlar. Gövdelerde, kanatlarda kılcal çatlaklar oluşuyor. Perçinler oynuyor. Uçağın aklı başından gidiyor. O an sorun çıkmasa bile sonraları çıkıyor ve uçak seferden alınıp bakımı uzuyor.
Acemi pilotlar yan rüzgârların fazla olduğu zamanlarda neredeyse gövde burkulmalarına yol açacak hatalar yapıyorlar. Hızlı pilot yetiştirme işinin içine torpil, adam kayırma gibi sorunlar da girince tehlikeler büyüyor. Kullanım hatası denilen şey ortaya çıkıyor. Uçaklar da çok yoruluyor.
BAZI HESAPLAR ETKİLİ OLABİLİYOR
Bir de pilotların indi kalktı sayısı artsın diye koca koca uçaklar kısa mesafede sıklıkla uçuruluyor. Bu durumda uçakların ‘cycle’ denilen motor çalıştırma ya da iniş kalkış sayısı artıyor. Oysa bu durum uçağın menzili ile doğru orantılı olması lazım. Yani koca bir A350 uçağını yani 10 saatten fazla havada kalabilecek uçağı İstanbul-İzmir arasında uçurmak gibi bir şey bu. Yolcu sayısı çok fazla olduğunda belki arada sırada uygulanabilir ama artık bu sadece bizde değil dünyanın başka yerlerindeki havayollarında bile sıklıkla uygulanıyor. Hatta gözden çıkarılan dünyanın en büyük uçağı A380 bile çok kısa mesafelerde uçuruluyor. Birçok A380 uçağının kanatlarında bu yüzden çatlaklar görüldü. Bir de uçaklarda son yıllarda çıkan hızlı imalat kaynaklı hatalar da içinden çıkılması zor bir hal aldı. Bu durum uçaklarda yorgunluktan çok bitkinlik yaratıyor.
YERDE TRAFİK YOĞUNLUĞU
HAVAYOLU sektörü için parlak bir yaz sezonu beklenmiyor. Yeterince hızlı uçak teslimi yapılamayan sektörde bilet fiyatları da hızla yükselecek.
Şirketler yeni uçuş rotaları için yaptıkları planları değiştirmeye başladılar. Kârlılığı yüksek hatlarda bile uçuş sayıları kolay kolay artmayacak. Yani neredeyse geçen yaz belirlenen frekanslarda kalmaya çalışılacak. Havayolu şirketlerinin büyüme hızları düşecek, gelirlerinde kayıplar meydana gelecek.
Yükselen bilet fiyatları ile birlikte Business yolcu sayısında da düşüşler görüleceği söyleniyor. Bu durumda kabinde premium sınıfı olan şirketler daha rahat edecek. Business fiyatından kaçanlar ara sınıfı dolduracak.
SORUN BOEING’LE TIRMANDI
- Boeing’deki üretim sıkıntıları, daha yüksek uçak biletlerine ve yolcuların seçebileceği daha az uçuşa yol açacak gibi görünüyor. Havacılık devi, üretim ve diğer operasyonel kusurların ele alınması da dahil olmak üzere, Alaska Airlines uçuşunda 5 Ocak’ta yaşanan (kapı tıkacının uçuş sırasında yanlış montaj nedeniyle kopması) acil durumun etkileriyle uğraşırken üretimde gecikmeler giderek artıyor. Bu, başta United Airlines ve Southwest Air Lines gibi taşıyıcıların uçak teslimatlarını geciktiriyor. Elbette Avrupalı havayolu şirketlerinden büyük sipariş paketleri olanlar zorlanmaya başladı. Örneğin düşük maliyetli taşıcı Ryanair şimdiden ne yapacağını bilemez hale geldi. Hem Amerikalı hem de Avrupalı havayolu şirketleri, Boeing’i ayrı ayrı toplantı yapmaya davet ettiler.
Öte yandan Boeing’deki montaj ve imalat hataları şirketin CEO’su David Calhoun’un başını yedi. Calhoun 2024 sonunda görevi bırakacak.
Boeing verileri şubat sonu itibarıyla 737 Max uçağı için yaklaşık 4 bin 800 siparişin birikmiş olduğunu gösteriyor. Bunlara American Airlines tarafından satın alınan 71 adet 737 Max uçağı, Delta Air Lines için 100, Ryanair için 219, Southwest için 483 ve United için 349 uçak dahil. Beklenen teslimat tarihleri belirtilmedi. Uçak üreticisi yılın ilk iki ayında toplam 42 adet 737 Max uçağını teslim edebildi. Bu arada özellikle Airbus’ın 320 ailesinin neo serisine ve A350-900 ve ultra uzun menzilli 1000 serisine olan siparişler katlamaya başladı.
Çok sıkı tedbirler alındı. Ciddi kararlar verildi ve uygulamalar bir süre önce başladı. Bundan böyle başta Meksika olmak üzere Kolombiya, Panama, Küba, Brezilya gibi ülkelere uçmak gençler için artık kolay değil.
* Amerika Birleşik Devletleri’ne Meksika sınırını aşarak geçen Türklerin sayısı 2019 yılında Ekim-Aralık döneminde sadece 636 kişiydi. Bu sayı 2021 yılında 6 bin 945’e ve 2022 yılında ise 21 bin 968’e ulaştı. 32 bini bulduğu da söyleniyor. Çorumlular ve Ağrılı olanlar çoğunlukta. Durum böyle olunca ABD Türkiye’deki çok güvendiği, hatta kendi üslerinde bile yetki verdiği Gözen Güvenlik Şirketi’ne istekte bulundu. Bu durum THY tarafından kabul gördü. Ve başta Meksika olmak üzere Güney Amerika ülkelerine özellikle gençlerin seyahatlerine ciddi kontrol ve kısıtlama getirildi.
Eğer geçerli bir Amerikan vizeniz yoksa sorun da yok. Hatta Schengen vizeniz olması da Güney Amerika’daki belirlenen ülkelere uçuşunuzdaki kısıtlamaların yumuşamasını sağlıyor. Ancak yine de Meksika ya da ara ülkelere gitseniz bile (Deporte) geri yollanabilirsiniz.
* Meksika vizesi internet üzerinden harç ödemeden alınabiliyor. Sonra İstanbul’dan gidiş dönüş uçak biletinizi satın alsanız, hatta gideceğiniz bu kısıtlamalar uygulanan ülkelerde ödenmiş otel faturanız, cebenizde nakit paranız, kredi kartınız olsa bile uçağa binişiniz engellenebiliyor. Havalimanına gittiğiniz de Gözen Güvenlik sisteminden pasaportunuz geçtiğinde uçuşa kabul edilmeyeceğinizi bildiriliyor. Ağırlıklı olarak sosyal medya sitelerinde yine ağırlıklı Instagram’da Meksika ya da diğer bazı basamak ülkelerin uçuşlarına kabul edilmeyen gençlerin feryatları sıklıkla yer alıyor. Hem avuç dolusu para kaybediliyor hem de sistemlere haklarında ileride hep sorun yaratacak bilgi girişleri yapılıyor.
BİR uçağın iki ülke arasında uçarken yol üzerindeki bir başka ülkeye inip kalkması, yolcu alıp yolcu bırakması yani 5.trafik hakkı öyle kolay elde edilen bir ayrıcalık değildir.
İşte THY, İstanbul’dan 6’ncı uçuş kıtası Avusturalya’nın Melbourne kentine uçarken uçağının menzili yetmediği için arada bir yere inmek zorunda kaldı. Ultra uzun menzili A350-1000 uçakları 2025 sonunda teslim oluncaya kadar böyle sürecek. Bunun için birkaç ülke ile görüşmeler yapıldı. Bu görüşmeler ticari olduğu kadar siyasi uzlaşılar da gerektiriyordu. En uygun ülke olarak Singapur’un kapısı çalında. Uzun görüşmeler, gerekli taahhütlerden sonra İstanbul-Melbourne arasında duraklama noktası olarak Singapur Changi Havalimanı seçildi. İyi de oldu, dünyanın en güzel havalimanı Changi aynı zamanda THY için yolcu indirip, yolcu alma hakkını da verdi. Yani 5. trafik hakkını aldı THY. Bu ticari paylaşımın elde edilmesi seferlerin başarısını sağladı.
Artık THY uçakları İstanbul’dan Melbourne’e giderken Singapur’a iniyor, yakıt alıyor, ekip değiştiriyor ve yeni yolcuları da alarak bir buçuk saatlik bekleyişten sonra uçuyor. Aynı şey dönüşte de yapılıyor. Hatta direk uçuşlar başlasa bile ara nokta inişli uçuşların devam etmesi de düşünülüyor.
İşte bu 5. trafik hakkını ben de kullandım. İlk seferine katıldığım Melbourne uçuşunun dönüşünde Singapur’da indim. 7 saat 22 dakika süren Melbourne-Singapur uçuşu sırasında ara vermek çok da iyi oldu.
Singapur’da iki gün kaldım. Tropikal yağmurlardan burnumu dışarı çıkaracak çok az zaman oldu. Şöyle keyifli bir Orchard yürüyüşü yapabildiğimi söyleyemem. Ama otelimin karşısındaki Takashimaya Center ve biraz da Paragon AVM’de zaman geçirdim.
İSTANBUL’A UÇUYORUM
Uçuşum TK 206-Singapur-İstanbul. Uçağımız Melbourne’dan geldiğim Boeing 777-300ER değil. Bu kez daha yeni nesil bir uçak B787-9 Dreamliner.. TC-LLA tescilli Maçka uçağı. Bu THY’nin teslim aldığı ilk B787-9 uçağı ve ben bu uçağın ilk seferi olan İstanbul-Trabzon uçuşuna da katılmıştım.
