Çocuk işçilerin haklarını biliyor musunuz?

Avukat Burcu Kuman çocuk işçilerin var olan ancak çoğu kişinin bilmediği haklarını anlattı. Kuman, çocuk işçilerin yasal haklarının olduğu ancak denetleme sorunun olduğuna dikkat çekti.

 Günümüzde iş hayatında uluslararası standartların sağlanmaya çalışılmasına, teknolojik gelişmelerin takip edilmesine rağmen çocuk işçiler çalıştırılmaya devam etmektedir. Çocuk işçilerin çalıştırılması, çalıştıkları işe göre, zihinsel, bedensel gelişimlerini ve eğitim hayatlarını olumsuz etkileyebilmektedir.

Yasal mevzuat çerçevesinde çocukların çalıştırılmasına bazı kısıtlamalar getirilmiştir. Söz konusu düzenlemelerde amaç; çocukların sağlığına, gelişimine, eğitim hayatına olumsuz etki edilmemesi, çocukluk dönemlerini yaşamalarına engel olunmamasıdır.

Çocuk işçiler ile ilgili ülkemizdeki yasal mevzuat

Öncelikle çocuk işçilerin korunması hususu Anayasada güvence altına alınmıştır. Anayasanın 50. maddesinde; “Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar” hükmü düzenlenmiştir.

4857 Sayılı İş Kanunu’nda bu alanla ilgili birçok düzenleme mevcuttur. Kanunda çocuk işçinin açıkça tanımı yapılmıştır. İş Kanunu’na göre; 15 yaşını doldurmamış her birey çocuktur ve çalıştırılması yasaktır. Ancak yine aynı kanunda bu hükmün bir istisnası düzenlenmiştir ve on dört yaşını doldurmuş ve ilköğretimi tamamlamış olan çocukların, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilecekleri düzenlenmiştir. Ayrıca temel eğitimini tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuz beş saatten fazla olamaz şeklinde bir düzenleme mevcuttur. Okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir.

18 yaşından küçük çocukların madende çalışması yasak!

İş Kanunu’nda, maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde on sekiz yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların çalıştırılmasının yasak olduğu hüküm altına alınmıştır.

İş Kanunu’na göre, sanayiye ait işlerde on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır. Bu hükümdeki yasak sadece sanayiye ait işler içindir. Yine aynı kanuna göre, on altı yaşını doldurmamış genç işçiler ve çocuklar ile çalıştığı işle ilgili mesleki eğitim almamış işçiler ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamaz.

Çocuk işçilerin çalıştırılması ile ilgili ayrıca bir yönetmelik de mevcuttur. Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’e göre; çocuk ve genç işçilerin günlük çalışma süreleri, yirmi dört saatlik zaman diliminde, kesintisiz on dört saat dinlenme süresi dikkate alınarak uygulanır. Yine aynı yönetmeliğe göre; çocuk ve genç işçilerin hafta tatili izinleri kesintisiz kırk saatten az olamaz. Ayrıca hafta tatili ücreti bir iş karşılığı olmaksızın ödenir. 

Çocuk ve genç işçiler, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılamazlar. Ayrıca bugünlere ilişkin ücretler bir iş karşılığı olmaksızın ödenir. 

Söz konusu yönetmelikte çalıştırılan çocuk işçilere yıllık ücretli izin kullandırılması ile ilgili de bir kısıtlama hüküm altına alınmıştır. Çocuk ve genç işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Yıllık ücretli iznin kesintisiz kullandırılması esastır. Ancak, yararına olduğu durumlarda çocuk ve genç işçinin isteği üzerine en fazla ikiye bölünerek kullandırılabilir. Okula veya eğitime devam eden çocuk ve genç işçilere yıllık ücretli izinleri okulların tatil olduğu, kursa ve diğer eğitim programlarına devam edilmediği dönemlerde verilir.

Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’nde 18 yaşını doldurmamış işçilerin fazla çalıştırılması yasaklanmıştır. Ayrıca çocuklara karşı işlenmiş suçlardan hüküm giyen, yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olan, işveren veya işveren vekilleri çocuk işçileri çalıştıramazlar. 

İş verenler çalıştırdıkları çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisi ile yazılı iş sözleşmesi yapmak zorundadır. İşveren çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisine, çocuk ve genç işçinin çalıştırılacağı iş, karşılaşabileceği riskler ve alınan önlemler hakkında bilgi vermekle yükümlüdür. Ayrıca işveren, çocuk ve genç işçilere, çalıştırmaya başlamadan önce işyerindeki riskler, işe uyum ve kanuni hakları ile işin niteliğine göre gerekli iş başı eğitimlerini vermelidir.