Erken ergenlik nedir? Erken ergenliğin nedenleri nelerdir?

Ergenlik başlangıcı değişik ırklarda farklılık göstermekle birlikte, günümüzde de kullanılan yaş sınırları kızlarda en erken 8, ortalama 10-11 yaş, en geç 13; erkeklerde en erken 9, ortalama 11-12 yaş, en geç 14 yaştır. Aslında ergenliğin başlaması çocuğun takvim yaşından çok kemik yaşı ile belirlenmekte ve kemik yaşı kızlarda 10, erkeklerde 11 yaşa ulaştığında ergenlik değişiklikleri oluşmaya başlamaktadır. Kızlarda ergenlik gelişimi ilk olarak meme tomurcuklanması (gelişimi) ile başlar. Genellikle bir yere çarpınca ya da üstüne yatınca ağrı olması ile fark edilir. Az sayıda olguda genital ve/veya koltukaltında tüylenme ile başlayıp, meme gelişimi ardından gelebilir. Ülkemizde kızlarda ilk adet görme (menarş) yaşı yaklaşık 12-12,5 yaştır. Her iki cinste de kıllanma, büyümenin hızlanması, ciltte yağlanma, sivilcelenme, ter kokusunu değişmesi gibi belirtiler ergenlik sürecinin başladığını gösterir.

Ergenlik için her kişinin bireysel takvimi farklıdır ve öncelikle genetik ve etnik özelliklerden etkilenir. Bununla birlikte beslenme, egzersiz, sosyoekonomik koşullar vs. gibi çevresel faktörler, kişinin genel sağlık durumu ve ruhsal durumu da ergenlik zamanlamasını etkiler. Ergenlik başlama yaşının yanında “ilerleme hızı” yani temposu da çok önemlidir. Bu nedenle çocuklarda ergenlik gelişimi başlama ve ilerleme süreci yakından takip edilmelidir.

ERKEN ERGENLİK NEDİR?

Bir çocukta normal yaşından önce ergenlik bulgularının başlamasına “erken ergenlik” denir. Kız çocuklarında 8 yaş öncesi meme tomurcuklanması (meme gelişimi) olması, genital bölge veya koltukaltında tüylenme, ciltte yağlanma, sivilcelenme, ter kokusunun ağırlaşması gibi belirtiler erken ergenlik bulguları olabilir. Ek olarak zamanında başlayan bir ergenlik gelişimi çok hızlı (tempolu) ilerleyip çok kısa sürede tamamlanabilir ki bu durumda da müdahale etmek gerekli olabilir. Bu çocukların mutlaka çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından değerlendirilmesi gereklidir.

ERKEN ERGENLİĞİN NEDENLERİ NELERDİR?

• Normal ergenliği başlatan hormon çocukluk döneminde bekleme sürecindeyken, ergenlik dönemi yaşında aktif hale gelir. Uyuyan ve baskılı bu hormonları tekrar uyandıran ve aktif hale getiren uyarıların neler olduğu henüz net olarak bilinmemektedir.
• Kızlarda daha sık görülen erken ergenlik; beyin, yumurtalık tümörleri ve böbrek üstü bezleri hastalıkları gibi hormon salgılanmasını etkileyen durumlar nedeniyle oluşabilir. Ancak sevindirici olarak bu durumlar çok nadir olup büyük çoğunluğunda altta yatan herhangi bir neden bulunmaz.
• Bunun dışında düşük doğum tartılı çocukların, obezite yatkınlığı olan çocukların ve ikiz eşlerinin erken ergenliğe girme riski daha fazladır.
• Hormon ve kimyasal maddeler etkisinde yetiştirilen sebzeler, meyveler, tavuk gibi gıdalar da erken ergenlikten sorumlu tutulan nedenler arasındadır.
• Kokulu temizlik maddeleri, plastik ürünler içerisinde bulunan bazı maddelerin de erken ergenlik başlangıcına sebep olduğu düşünülmektedir. Diklorobenzen (oda spreyleri, klozet koku önleyici, güve kovucular vs.), Bisphenol A (plastik biberon, plastik oyuncaklar vs.) ve fitalatlar (şampuanlar, vücut ve saç spreyleri, parfümler, sabun, döşeme, duvar kaplama, plastik vs.) bu konuda suçlanan kimyasal maddelerdir.
• Hatta kirlilik nedeni ile soluduğumuz havadan aldığımız kimyasal maddeler bile hormon sistemimizi negatif olarak etkileyebilir.

ERKEN ERGENLİĞİN TEŞHİSİ NASIL KOYULUR?

Erken ergenlik kızlarda erkeklerden daha sık görülür. Erken ergenlik şüphesi ile getirilen bir çocukta öncelikle muayene bulguları önemlidir. Kızlarda meme gelişiminin değerlendirilip evrelendirilmesi, erkek çocuklarda testis hacminin ölçülmesi, genital değerlendirme, kıllanma durumunun tayini ve ek muayene bulguları önemlidir. Gerekirse kan tetkiki ile hormon düzeyleri değerlendirilir. El röntgeni çekilip kemik yaşı tayin edilir. Kız çocuklarında karından ultrason ile yumurtalık ve rahim büyüklüğü tespit edilir. Muayene ve tetkik sonuçlarına göre uyarı testi de yapılabilir. Uzman hekim tarafından değerlendirilerek gerekli görülürse tedavi başlanır. Tıpta hastalık yoktur, hasta vardır. Yani her hasta tedavi için özel olarak kendi bulgularına ve özelliklerine göre değerlendirilmelidir. "Gerçek Erken Ergenlik" tanısı konulursa ve uzman gerekli görürse hipofize yönelik magnetik rezonans görüntüleme tetkiki de yapılabilir.

ERKEN ERGENLİĞİN GETİRDİĞİ SORUNLAR

Erken ergenlik tedavi edilmediği takdirde çocukta oluşan sorunları yetişkin dönemde boy kısalığı ve psikososyal sorunlar olarak özetleyebiliriz. Genelde bu çocuklar "çocukken uzun ama erişkinde kısa olan" bireyler olarak tanımlanabilir. Bu çocuklar başlangıçta iri olmakla birlikte, ergenlik hormonu (özellikle östrojen) kemik olgunlaşmasını/kapanmasını hızlandırdığından kemik yaşı hızlı giderek normal beklenen nihai boylarına ulaşamazlar ve kısa kalırlar.

Erken ergenliğe giren kızlar yaşları küçük olmakla birlikte hormonal uyarı nedeni ile bedensel ve ruhsal olarak genç kız havasındadır, kendini karşı cinse beğendirme, süslenme, çabuk sinirlenme, vs . gibi ergen davranışları sergiler. Bu nedenlerle okulda, arkadaş çevresinde ve aile içinde uyum sorunları oluşabilir. Davranış bozuklukları, stres, içe kapanıklık gibi psikolojik sorunlara yol açabilir. Bedenen yetişkin görünmekle birlikte ancak aslında çocuk olunması ek olarak cinsel istismar açısından da risk oluşturur. Erken ergenliğin doğru tanı ve tedavisi ile bu çocukların boy potansiyelini yükseltip, psikososyal problemlerden korumak mümkün olmaktadır.

ERKEN ERGENLİĞİN TEDAVİSİ NASIL YAPILIR?

Tedavide hipofizden hormon salınımını azaltan hormon analogu tedavisi verilmektedir. 28 günde bir aşı şeklinde yapılan bir ilaç kullanılmaktadır. Tanı doğru ve uzman tarafından tedavi gerekli bulundu ise tedavi konusunda bir çekince olmamalıdır. Genelde kızlarda 11 yaş, erkeklerde 12 yaşına kadar tedaviye devam edilir. Tedavi yeterliliği muayene ve tetkiklerle izlenir. Tedavi sırasında düzenli olarak uzman kontrollerine devam etmek gerekir. Tedavi kesimi sonrası normal ergenlik süreci yeniden başlamaktadır.

ERKEN ERGENLİK AÇISINDAN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

Mümkünse ergenlik süreci başında çocukların uzman tarafından değerlendirilmesi ve gereken durumlarda izlenmesi önemlidir. Ergenlik olguların çoğunda normal bir süreç olmakla birlikte erken ergenlik olgularının vakit kaybedilmeden saptanması, aşırı panik yapmadan uzmana ulaşılması ve tedavi başlanması önemlidir. Erken ergenlik tedavisi mümkün bir durumdur. Geç kalınması durumunda boydan kayıp artar, hatta çok gecikme durumunda maalasef tedavi şansı kalmaz ve çocuk kısa kalır. Bu nedenle erken tanı ve tedavi önemlidir.

Özetle çocuklarımız için yapabileceklerimiz; katkı maddeleri içeren hazır gıdalar ve abur-cubur yedirmemek, sebze ve meyveleri mevsiminde yedirmek, obeziteye zemin hazırladığı için hazır ve hızlı yemek (fast-food) alışkanlığı değil ev yemeği yeme alışkanlığı kazandırmak, TV ve internet kullanımını mümkün olduğunca denetlemek, hekim önerisi olmadan ilaç-losyon vs. kullanmamak, zararlı kimyasallar içeren maddeleri mümkün olduğunca çocuğumuzun hayatından uzaklaştırmaya çalışmaktır. Sağlıklı nesiller yetiştirmek için sağlıklı beslenmeye ek olarak düzenli spor yapma alışkanlığını çocukluk döneminde kazandırmak da önemlidir.