Çocuklarda ayakkabı seçimi ve düztabanlık problemi

Normal bir ayakta görülmesi gereken iç kavisi kendi çocuklarında göremeyince endişelenirler. Bir de konu komşunun korkutmaları ve ortopedik ayakkabı kullanılması gerektiği yönündeki telkinler işin içine karışınca ebeveynlerin endişesi daha da büyür. “Ortopedik Ayakkabı” öyle bir efsane haline gelmiştir ki aile eğitimli bile olsa gittikleri doktor ortopedik bir ayakkabı veya en azından bir tabanlık önermezse içleri rahat etmez ve genellikle bunları öneren doktoru bulana kadar da dolaşırlar. Ortopedi ve Travmatoloji uzmanı Prof. Dr. Tahir Öğüt, çocuklar için uygun ayakkabı seçimini ve düztabanlık problemini anlattı.

Her insan doğduğunda düztabandır. Bu düztabanlık durumu 5 yaşına gelene kadar devam eder. 5 yaşına gelene kadar ayak tabanının iç tarafındaki kavis görülmez çünkü bu kavisi oluşturan dokular 5 yaşından itibaren belirginleşip kuvvetlenirler. Bazı çocuklarda bu durum 8-10 yaşına kadar bile sürebilir. 5 yaşına kadar her çocuğun ayak tabanı kalın bir yağlı doku ile kaplıdır. Kısaca çocuklarda 5 yaşına kadar görülen düztabanlık hali tamamen fizyolojik, yani normal bir durumdur. İlk 5 yaşta çocuğa “ortopedik ayakkabı” adı altında özel bir ayakkabı yaptırmak veya özel tabanlıklar vermek para israfından başka bir şey olmadığı gibi zarar da verebilir; zira ilk 5 yaşa kadar en sağlıklısı çıplak ayak yürümektir.

Düztabanlık konusunda bugün tıpta kanıtlanmamış ve hala tartışılan birçok nokta olmasına rağmen ilk 5 yaşta özel ayakkabı veya tabanlık kullanmanın gereksizliği ve çıplak ayak yürümenin özel ayakkabılarla yürümeye göre daha sağlıklı olduğu artık tartışılmamaktadır.

Yeni yürümeye başlayan çocuklar için “mes” tarzında, yumuşak deriden yapılan patik gibi ayakkabılar giydirmek en uygunudur. Sert tabanlı ayakkabıların giydirilmesi bu yaş grubunda fayda değil zarar verir, çünkü ayağın kaslarının ve bağlarının normal gelişmesini engeller. Tabanı, ayak kaymasını önleyen yuvarlak pul tarzında lastik materyallerle kaplanmış çoraplar da çok uygundur. Önemli olan çocuğun ayağını sıcak tutması ve yürürken kaymasını önlemektir. Bu “ilk adım” dönemi geçtikten sonra ise sokakta yürüyen çocuğa verilmesi gereken ayakkabı yine yumuşak tabanlı (iki parmak arasında kolayca katlanabilen), yumuşak derili, dış etkenlerden koruyabilecek, yuvarlak burunlu ayakkabılar olmalıdır.

“Ortopedik ayakkabı” efsanesi

“Ortopedik ayakkabı” demek ayak hastalıkları ve çeşitli deformitelerinde özel olarak o ayağa göre imal edilmiş ayakkabı demektir. Günümüzde çok nadiren, ciddi bazı ayak hastalıklarında bu tarz “ortopedik” ayakkabılar tavsiye edilir. Çocukların giymesi gereken aslında bu “ortopedik” ayakkabılar değil, “anatomik” veya “fizyolojik” dediğimiz, biraz önce tarif edilen tarzda ayakkabılardır ki günümüzde piyasada satılan ayakkabıların çoğu zaten fizyolojiktir. Bu fizyolojik ayakkabılar günümüzde gerek ayakkabı firmaları gerekse halkımız tarafından, geçmişten gelen bir alışkanlıkla “ortopedik” olarak adlandırılmaktadırlar.

Aileler ne zaman çocuklarını doktora götürsünler?

Yürümeyen bir çocuğun ayağında eğer gözle görülür bir deformite varsa, yürüyen bir çocukta ise eğer topuklar aşırı dışa doğru kayıyorsa ve 5-6 yaşından sonra düztabanlıkta hiçbir düzelme olmuyorsa, çocukta baldır ağrıları oluyor, ayakkabıları çok çabuk deforme oluyorsa ayak konusunda tecrübeli bir ortopediste başvurulmalıdır. Burada önemli olan fizyolojik yani normal düztabanlıkla patolojik yani fizyolojik olmayan düztabanlığın ayırt edilmesidir. Patolojik durumlar ancak ayak konusunda tecrübeli ortopedistler tarafından ayırt edilebilirler.

Çocuğumun ileride düztaban olup olmayacağını nasıl anlayabilirim?

İlk 5 yaşta düztabanlık normal bir durum olmasına karşılık, ufak bir grup çocukta bu durum 10 yaşından sonra da düzelmeyebilmektedir. Hangi çocukta bu durumun devam edeceğinin önceden bilinmesi ise bilimsel olarak tam mümkün değildir. 8 yaşından sonra ayakları ileri derecede düz taban fakat hiçbir şikayeti olmayan çocuklara ne yapılması gerektiğini de bugün bilim net olarak açıklayamamaktadır. Bu, hem bilim hem de tıbbın birçok alanında olduğu gibi, bir sanattır. Klinik ve radyolojik (röntgen ile inceleme) birçok faktör bir arada değerlendirildikten sonra hekimin hissiyatı önemlidir. Tabi burada kastedilen hekim, ayak konusunda tecrübeli bir ortopedisttir.

Tabanlık kullanımının yeri nedir?

Tabanlık kullanımının ayağı düzeltici veya deformite oluşumunu engelleyici hiçbir etkisi yoktur. Bu bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Fakat düztabanlığa bağlı ağrısı olan çocuklarda tabanlık verilebilir. Ayağa özel, işin uzmanınca yapılan tabanlıklar ağrıyı gidermede ve deformitenin ilerlemesini azaltmada etkili olabilirler. Aşil tendonu dediğimiz arkadan topuğa yapışan kuvvetli Aşil bağına düzenli germe egzersizleri yapılması da faydalıdır.

Düztabanlık ameliyatla düzeltilebilir mi?

Evet, düzeltilebilir. Burada önemli olan zamanlama ve hangi çocuklara ameliyat yapılması gerektiğine karar vermektir. Burada doktorun tecrübesi çok önemlidir. Genel olarak prensip hiç şikayeti olmayanlara dokunmamaktır. Burada “şikayet” ile kastedilen sadece ağrı değildir. Ayakkabılarda deformasyon, koşmada zorlanma veya çocuğun bacaklarından atipik (tipik olmayan) şikayetleri olması da dikkate alınmalıdır. Eğer altta yatan başka bir neden yoksa ve çocuğun düztabanlığının daha da ilerleyeceğine inanıyorsak, 7-8 yaşından itibaren ameliyat edilebilir. Altta yatan nedenlerin olduğu esnek olmayan patolojik düztabanlıklarda ise gerek görülürse ameliyat daha erken de yapılabilir. Fakat patolojik (altta yatan başka nedenlerin olduğu) düz tabanlıklar genellikle 16 yaşından sonra fark edilirler ve ameliyat edilirler.

Ortopedi ve Travmatoloji uzmanı Prof. Dr. Tahir Öğüt