Tartışmayı kazanmaya çalışmayın!

Anne babalar, çatışmaların çözümü hakkında az bilgiye sahip olduklarından çatışmaları 2 temel yaklaşımla çözmeye çabalarlar: Kazan – kaybet yöntemiyle. Kazan-kaybet yöntemi kullanılan ailelerde her taraf kazanmak ister ve kendi isteğini karşısındakine kabul ettirmeye uğraşır.  Yrd. Doç. Dr. Selen Ayas, anne babalar ve çocuklarının kullanabilecekleri çok daha etkili bir yöntem olduğunu söylüyor: 'Kaybeden yok yöntemi'.

Kaybeden yok yöntemi nasıl uygulanır?

Kaybeden yok yöntemini uygulamaya karar veren anne babalar başlangıçta oturup çocuklarına bu yöntemi ayrıntılarıyla anlatmalıdır. Daha sonra bu yöntemin başarısını sağlayan 6 basamağı da uygulamaya geçirmeleri gerekir.

1. Basamak:  Çatışmayı (sorunu) tanımlama

Ana babalar çocuğun dikkatini çekmek ve sorunu çözmeye davet etmek için istekli olmasını sağlamaları gerek. Aşağıdaki kilit noktalara önem verilmeli:

1. Çocuğunuzun bir işle uğraşmadığı bir zamanı seçin.

2. Çözümlemesi gereken bir sorununuz olduğunu söylerken dolambaçlı yollara sapmayın.

3. Neyin canınızı sıktığını, hangi gereksinimlerinizin karşılanmadığını ve duygularınızı çocuğa açıkça anlatın. Burada Ben-dilinin kullanılması
önemlidir. “Evde herkes bir iş yapabilecekken, tüm işlerin benim yapmamın haksızlık olduğunu düşünüyorum” gibi.

4. Çocuğunuzu suçlamayın ve yargılamayın. Kendi odana hiç özen göstermiyorsun” gibi iletiler göndermeyin.

2. Basamak: Çözümler üretme

Bu bölümün anahtarı, çeşitli çözümler üretmektir. Hadi aklımızı kullanıp bazı çözümler bulalım. Bu sorunu çözebileceğimiz çeşitli yollar olmalı gibi önerilerde ana baba olarak bulunabilirsiniz. Aşağıdaki kilit noktalar yardımcı olabilir.

1. Önce çocukların çözümlerini almaya çalışın. Daha sonra kendinizinkileri ekleyin.

2. Bulunan çözümleri küçümsememek ve yargılamamak çok önemlidir.
İlk başta bütün çözümleri kabul edin, daha sonra elenebilir.

3. Çocuklarınızdan bir tanesi çözüm öneremiyorsa onu katılmaya
yüreklendirin.

3. Basamak: Çözümleri değerlendirme

Artık çözümlerin değerlendirmesine geçilebilir. Önerilen çözümlerin üzerinde tek tek konuşun. Hoşlanmadığınız veya katılmadığınız yanları varsa açıklayın.

4. Basamak: En iyi çözüme karar verme 

Önceki basamaklar doğru uygulanınca, bu basamaktaki çatışmalardan çok iyi bir çözümün çıkması doğaldır. Son karara ulaşmak için bazı ipuçları:

1. ”Herkes bu çözümden memnun mu?” “Bu çözümün sorunumuzu gidereceğini düşünüyor musunuz?” türünden sorularla çocukların duygu ve düşüncelerini test edin.
2. Alacağınız kararın son ve değiştirilemez karar olduğunu düşünmeyin. Esnek olunabileceğini gösterin. “Bu çözümde anlaşmış görünüyoruz, uygulamaya başlayalım ve sorunumuzu gerçekten çözecek mi görelim.” gibi cümleler kullanarak bunu anlatabilirsiniz.
3. Herkesin bu kararı yerine getirmek için söz vermiş olduğunu açıkça belirtin.

5. Basamak: Kararın nasıl uygulanacağını belirtme

Bir karara vardıktan sonra bunun nasıl uygulanacağını ayrıntılı olarak anlatmak gerekir. Büyükler ve çocuklar birbirilerine “Kim neyi ne zaman yapacak, şimdi ne yapmamız gerekiyor, ne zaman başlıyoruz? Gibi soruları sorma gereğini duyabilirler. Örneğin, ev işleri ve görevlerle ilgili çatışmalarda şu sorular tartışılmalıdır: Hangi günler, ne sıklıkla, işin nasıl ve ne kadar yapılması isteniyor?”
Son karar üzerinde net bir anlaşma oluncaya kadar yukarıdaki uygulama sorularının ertelemesi iyi olur.

6. Basamak: Değerlendirme için çözümün uygulanışını izleme

Kaybeden yok yöntemiyle alınan kararlarının hepsi iyi olmaya bilir. Ana babaların alınan kararların uygulamasından çocuğunun memnun olup olmadığını denetlemeleri gerekebilir. Çocuklar, bazen uygulamasının zorluğu daha sonra ortaya çıkan bir karara kendilerini bağlı hissedebilirler. Ya da anne/baba çeşitli nedenlerle bu anlaşmanın yerine getirilmesinin zorluğunu görebilir.

Böyle durumlarda ana babalar bir süre sonra, 'kararımızla ilgili sorun var mı? Kararımızdan hala memnun musunuz?' gibi sorularla kararın doğruluğunu test etmeleri iyi olur. Bazen bu izleme ilk kararın değiştirilmesi gerektiği sonucuna ulaşabilir. Bu tür durumlarda aile bir araya gelip yeni bir çözüm önerisinde bulunabilir. 

Kaybeden-yok yöntemi ana baba –çocuk ilişkisini güçlendirir, ailede huzuru ve güveni sağlar.

Kaybeden yok yönteminin etkisi nedir?

Çocuklar çözümü uygulamaya daha isteklidir. Bu yöntemde çocuğun düşüncesi sorulduğu ve kararın uygulanmasında ana babasıyla beraber onayı alındığı için çözümün gerçekleşmesi daha verimli olur.

Birlikte alınan kararların çocuklar tarafından her zaman uygulanacağı garantisini vermez ama bu olasılığı büyük ölçüde arttırır. Çocuklar kararının kendi kararları olduğu duygusunu taşırlar. Çözüm için söz vermişlerdir ve onu yerine getirmenin sorumluluğunu hissederler.

Çocukların düşünme becerileri gelişir

Kaybeden-yok yöntemi çocukları düşünmeye yönlendirir. Anne/baba çocuğa şu işareti verir: Aramızda bir çatışma var, bir araya gelip bir çözüm bulalım. Bu yöntem hem ana baba hem çocuk için sonuca ulaşmada zihinsel bir egzersizdir.

Az düşmanlık-çok sevgi doğar

Kaybeden-yok yöntemini uygulayan ana babalar çocuklarının onlara karşı sevginin büyüdüğünü ve düşmanca tavırlarının çok azaldığını anlatırlar. İki insan bir çözüm üzerinden anlaşınca aralarında kırgınlık ve düşmanca tavırlara yer kalmaz.

Az zorlama

Bu yöntemde zorlamaya yer yoktur çünkü her iki tarafın istek ve onayı ile bir karara varılır. Kazan-kaybet yöntemi gerçek sorunları yakalar.

Yöntem 1'i kullanan ana babalar çocuklarını gerçekten rahatsız eden şeyi bulma şansını kaçırırlar Hemen kendi çözümlerini öne sürerler. Böylece çocuğun o andaki davranışının belirleyicisi olan çok derinlerdeki duygularını iletmesini engellemiş olurlar. Diğer yandan Yöntem 3 çoğunlukla bir tepki zinciri başlatır. Çocuğun o biçimde davranmasına neden olan ve canını sıkan gerçek soruna ulaşmasına neden olan ve canını sıkan gerçek soruna ulaşmasına izin verir.

Kazanan yok yöntemi bir “terapi” gibidir

Bu çatışma çözme yöntemini kullandıktan sonra ana babalar çocuklarında gözle görülür değişiklikler meydana geldiğini sevinçle bildirirler.

Yrd. Doç. Dr. Selen Ayas